Zur hölftn auf'm weg durch unsa leb'm då steh i auf oamoi in am dumpan woid, und a pfåd wiar's g'heart, woar koana mehr z'seg'n. Mei!, då a nu mehr z'sågn, is wås ma schwaa foit, a woid, raach das's, waun'st drau denkst, jed' aungst di wieda eihoit; Bitta woars, bittr'a mågst koan tod ned nehma. Do das's guat', wo i dafoan hå, ned na schwindt, låss mi dazöln, wås i duart sunst dasegn hå. Woass i d'a nimma, wia ma nu einafindt so gschafft und miad bi i gwen, zu dera stund, wia vuar mir da g'rechte weg auf oans vaschwindt. Do steh i da nåchat vuar am hügi drunt, gråd duart, wo a des oa toi so eng schliasst å, des vuar lauta baung-wern, fåst nu's herz zadruckt. Då schau i nåch drobm, und siach auf seim ruck' scho wiar a si d'stroin üwastroaft vo dem planetn, der je'm aundan zoagt hät, wiara hoamwärt's kau. Auf des hi, då håt si mei baunga weng glegt, des am brunn vo meim herz, oiwei nu au-ghåft, in dera nåcht, wiars z'daboarma, mir vageht. Und so wiar oana, der mit da letztn kråft si umdraht, und zruckschaugt in d' reissade fluat, der's ausm u-ruhign meer nu auns ufa gschåfft, draht si mei söö, de vo da flucht nu ned ruaht, zruck hi auf den weg, wiara hinta-mi foit, den koana der glebt håt, je z'end dageh wuart. Aft hå i g'råsst und mi dahoid vo der quoi, und bi weida aufi, den oa-sölign haung, mit mei'm festn fuass oiweu zuwi ge'ns toi. Und då!, poar schritt, vo wos z'au-steign aufaungt: A leopard, leicht auf'd fiass, und wendig, schnöll, trågta sei gscheckats föö, wiar an woachn saumt. Ned das't moanst, er schiasst vurbei - am weg in d'heh - Ehert stehta ma nu im weg uma stur, das i oft zruck miassn, und aunda pfåd geh. Vo da Zeit her, då woars recht boid in da fruah und d'sunn, de is aufgstiegn, mid desöbm stern de mid ihr woarn, wia d'göttliche liab nur z'erst zuagschaut, das d'schen såchan oi ge-at wern. Sodass i oin grund ghåbt hå, guates z'hoffm vo dem wüdn viech, dem's freindli föö augheart; durch d'jåhr'szeit, d'linde; d'stund, zum tåg hi s[o]'offm. Do ned aso, das mi koa aungst dakema: i hät's fiar-[a]'n löbm au-gschaut, wiar's mei blick troffm! S'wår ma, ois wuart's då direkt auf mi rena, stoiz g'hobm a'n sein kopf, und an hunga voi zorn, 's wuart d'luft söwa - davuar daziadan enga(st). Und a woifsmuada, aufi bis zu de ohrn, voi mid da gier, in oi ihra mågrigkeit; — Goar vül sant durch ihra scho oarmsööli worn! — S' håt ma vaursåcht so vül ugmiatlikeit, aloa scho de aungst, de ihr blick auf mi bråcht, das koa hoffa, i schåffat 'n hügi nu heit. Und wia, waun'd zeid z'valiern üw'an eina-kråcht, dem's in oin, nur um a gaches gwinga geht, er si na gramt und jammat und flennt in'd nåcht, so håt des u-ruhig' viech, wiar's vuar meina steht, wei's oiwei nu naah und naacha auf mi zua, mi bis dåhi drängt, wo vo da sunn koa red. Nåhant teif'i zruck åwi, am toi-bo'n zua, aft kimmt ma då oana gråd unta de augn, dem d'stimm nu so raach, vom z'laung schweign in oa tour. Wiar'n dasiach, in da einöd und meina baung: "Daboarm di do meina!" hearst mi d'stimm laut hebm, "gleich ob'st d'schåttna, oda de menschen ghearst au!" Er drauf: "Ned mensch!, Mensch, des bin i oanst moi gwen, mit muata und vådan aus da Lombardei, Mantua, des woar d'hoamat, vo eana zween. Spaat bi i auf d'wöd, zam Julius sei' zeit, und untam gua'n Gustl hå i g'lebt z'Rom, dåmois, wiar uns de foischn Götta nu gleit. A dichta woar i, und hå mei stimm dahobm fia'n buam vom Anchises, in' spross vo Troia, wia vom stoizn Ilion nur d' Åschn nu gstobm. Do du: warum kimst zruck, in oi de quoi då?; Zwegn wås steigst ned aufi, in d' gfiarige heh' de da aufaung und grund ålla Freidn waard?" "Aft bist du da Virgil?, der Qöll, der so schee si dagiasst in an reissadn strom da språch?" hoid i eam, weng gschami', ois auntwort entgegn, "Mei, du liacht ålla dichta, de si wås dåcht!, Hiaz mågs ma höffm, mei liab und mei eifa, beim launga studiern, zu dem dei werk mi bråcht! Du bist mei moasta und mei autor bist a! Bist da oa und da oanzig, vo dem i's hå wås, fia den's mi so geiman, in stil, augang. Du siagst jå des viech, des i a so scheich, då, kaust ma denn goarnet höffm, berühmta mau, das i eam auskam?!; Jå's gfreat ma nu s'bluat å!" "Ned geh den weg!; Dir steht a aundre roas au", håt a gsågt, und gsegn, wia ma de beel rinnan, "mechst aus dera u-söölign wüdnis davau; Wei da des viech, zweng demst då aunfaungst z'flenna, koan oanzign je durchi låsst auf seina spur; wen's hindat, hindats so, das's lebm eam nemat. Und so gnådnlos und bees is's vo natur das ihr gieriga blaunga koa sått wern kennt; 's nimmt ihra vom fressen da hunga nur zua! Vül san de viecha, de ihr zur påårung stehnt, und mehr werns nu wern, bis a hetzhund daun z'letzt üwa si foit und b'reit ihr a bittas end. Weda Laund, nu Göd frisst, der ihra's end setzt do lebm wirda, vo weisheit und tug'nd und liab, wird in d'wöd, zwischn Feltro und Feltro gsetzt. Und es Italien, des da drunt gråd so tiaf, ersteht!, fiar des d'Camilla s'lebm låssn håd, Euryalus, Turnus und Nisus, so bliat. D'woifsmuatta treibta durch a jegliche stådt, bisa's ament nu, goar in d'höll åwi treibt, vo wo's da Neid söwa, oanst aussa-gschickt håt. Und wås Di augeht, 's gibt kaam nu, wås da bleibt, ois wiar waunst mid mir kimmst, und i werd di fiarn, bring di, vo då zu ewige plätz und leit: Wost hearn wiarst, wia d'vadaummtn vazweufit kiarn; Wo'st segn wirst, d'oidvordan geista in ean schmerz, de woanant, weil's es zwoat moi ea lebm valiern. und a de, de z'friedn, im feia, im schmerz, de goar-a-so hoffm, den tåg moi z'da-segn, wo's mid d'sölign oans wernt, oa söö und a herz. Waun ma so weit moi keman, so weit in'd heh, wird a söö di fiahrn, de woi wirdiga is, wei duat dearf i ned eini, duart muass i geh. Wei der, der duart herrscht, dessn bist da woi gwiss, wül neamt mit mir kema segn, in d'stådt, de Sei, hå do Sei gsetz missåcht, eh's nauskema is. Der vo duart aus regiert, håt übroi Sei reich, do des is d'Sei stådt und Sein thron håtta durt; Goar sölig san de, de a ruaft zu Si nei!" Und i zu eam: "Dichta, i bitt di, beim wort, bring mi hi zu dem Gott, denst du nia kennt håst; gleit mi ausm üwi, und ärgan nu, fuart, das't ma den weg zoagst, zu Dem, vo demst gredt gråd, das i vom heilig~ Petrus sagat de tiar, und a de, de, wiarst gschüdat, in schmerzn gfåßt!" Und so gemma, i hint drei und er vor mir. |
Nel mezzo del cammin di nostra vita mi ritrovai per una selva oscura, ché la diritta via era smarrita. Ahi quanto a dir qual era è cosa dura esta selva selvaggia e aspra e forte che nel pensier rinova la paura! Tant' è amara che poco è più morte; ma per trattar del ben ch'i' vi trovai, dirò de l'altre cose ch'i' v'ho scorte. Io non so ben ridir com' i' v'intrai, tant' era pien di sonno a quel punto che la verace via abbandonai. Ma poi ch'i' fui al piè d'un colle giunto, là dove terminava quella valle che m'avea di paura il cor compunto, guardai in alto e vidi le sue spalle vestite già de' raggi del pianeta che mena dritto altrui per ogne calle. Allor fu la paura un poco queta, che nel lago del cor m'era durata la notte ch'i' passai con tanta pieta. E come quei che con lena affannata, uscito fuor del pelago a la riva, si volge a l'acqua perigliosa e guata, così l'animo mio, ch'ancor fuggiva, si volse a retro a rimirar lo passo che non lasciò già mai persona viva. Poi ch'èi posato un poco il corpo lasso, ripresi via per la piaggia diserta, sì che 'l piè fermo sempre era 'l più basso. Ed ecco, quasi al cominciar de l'erta, una lonza leggiera e presta molto, che di pel macolato era coverta; e non mi si partia dinanzi al volto, anzi 'mpediva tanto il mio cammino, ch'i' fui per ritornar più volte vòlto. Temp' era dal principio del mattino, e 'l sol montava 'n sù con quelle stelle ch'eran con lui quando l'amor divino mosse di prima quelle cose belle; sì ch'a bene sperar m'era cagione di quella fiera a la gaetta pelle l'ora del tempo e la dolce stagione; ma non sì che paura non mi desse la vista che m'apparve d'un leone. Questi parea che contra me venisse con la test' alta e con rabbiosa fame, sì che parea che l'aere ne tremesse. Ed una lupa, che di tutte brame sembiava carca ne la sua magrezza, e molte genti fé già viver grame, questa mi porse tanto di gravezza con la paura ch'uscia di sua vista, ch'io perdei la speranza de l'altezza. E qual è quei che volontieri acquista, e giugne 'l tempo che perder lo face, che 'n tutti suoi pensier piange e s'attrista; tal mi fece la bestia sanza pace, che, venendomi 'ncontro, a poco a poco mi ripigneva là dove 'l sol tace. Mentre ch'i' rovinava in basso loco, dinanzi a li occhi mi si fu offerto chi per lungo silenzio parea fioco. Quando vidi costui nel gran diserto, "Miserere di me", gridai a lui, "qual che tu sii, od ombra od omo certo!". Rispuosemi: "Non omo, omo già fui, e li parenti miei furon lombardi, mantoani per patrïa ambedui. Nacqui sub Iulio, ancor che fosse tardi, e vissi a Roma sotto 'l buono Augusto nel tempo de li dèi falsi e bugiardi. Poeta fui, e cantai di quel giusto figliuol d'Anchise che venne di Troia, poi che 'l superbo Ilïón fu combusto. Ma tu perché ritorni a tanta noia? perché non sali il dilettoso monte ch'è principio e cagion di tutta gioia?". "Or se' tu quel Virgilio e quella fonte che spandi di parlar sì largo fiume?", rispuos' io lui con vergognosa fronte. "O de li altri poeti onore e lume, vagliami 'l lungo studio e 'l grande amore che m'ha fatto cercar lo tuo volume. Tu se' lo mio maestro e 'l mio autore, tu se' solo colui da cu' io tolsi lo bello stilo che m'ha fatto onore. Vedi la bestia per cu' io mi volsi; aiutami da lei, famoso saggio, ch'ella mi fa tremar le vene e i polsi". "A te convien tenere altro vïaggio", rispuose, poi che lagrimar mi vide, "se vuo' campar d'esto loco selvaggio; ché questa bestia, per la qual tu gride, non lascia altrui passar per la sua via, ma tanto lo 'mpedisce che l'uccide; e ha natura sì malvagia e ria, che mai non empie la bramosa voglia, e dopo 'l pasto ha più fame che pria. Molti son li animali a cui s'ammoglia, e più saranno ancora, infin che 'l veltro verrà, che la farà morir con doglia. Questi non ciberà terra né peltro, ma sapïenza, amore e virtute, e sua nazion sarà tra feltro e feltro. Di quella umile Italia fia salute per cui morì la vergine Cammilla, Eurialo e Turno e Niso di ferute. Questi la caccerà per ogne villa, fin che l'avrà rimessa ne lo 'nferno, là onde 'nvidia prima dipartilla. Ond' io per lo tuo me' penso e discerno che tu mi segui, e io sarò tua guida, e trarrotti di qui per loco etterno; ove udirai le disperate strida, vedrai li antichi spiriti dolenti, ch'a la seconda morte ciascun grida; e vederai color che son contenti nel foco, perché speran di venire quando che sia a le beate genti. A le quai poi se tu vorrai salire, anima fia a ciò più di me degna: con lei ti lascerò nel mio partire; ché quello imperador che là sù regna, perch' i' fu' ribellante a la sua legge, non vuol che 'n sua città per me si vegna. In tutte parti impera e quivi regge; quivi è la sua città e l'alto seggio: oh felice colui cu' ivi elegge!". E io a lui: "Poeta, io ti richeggio per quello Dio che tu non conoscesti, a ciò ch'io fugga questo male e peggio, che tu mi meni là dov' or dicesti, sì ch'io veggia la porta di san Pietro e color cui tu fai cotanto mesti". Allor si mosse, e io li tenni dietro. |